Maand: augustus 2023

Joodse klokkenluiders

Hoe Alfred Wiener en David Cohen de wereld waarschuwden voor nazi-Duitsland

Piet Hagen

Al vanaf 1918 nam de anti-Joodse agressie in Duitsland verontrustende vormen aan. De Duitser Alfred Wiener besloot daarom het antisemitisme te bestrijden door alle uitingen daarvan te documenteren en zo de bevolking te waarschuwen. Toen Hitler aan de macht kwam vluchtte hij vanuit Berlijn naar Nederland, waar hij een bondgenoot vond in David Cohen, die sinds lang actief was voor de Joodse zaak en zich nu inzette voor de opvang van Joodse vluchtelingen in Nederland.

Samen richtten Wiener als directeur en Cohen als voorzitter het Jewish Central Information Office (jcio) op, dat vanuit de Jan van Eijckstraat in Amsterdam Joodse gemeenschappen, media, overheden en inlichtingendiensten in binnen- en buitenland informeerde over de gevaren van het nationaalsocialisme. Tussen 1934 en 1939 heeft het jcio zo’n twaalfhonderd persberichten en andere publicaties uitgegeven om de wereld te waarschuwen.

Toen premier Colijn in 1939 de vrees uitsprak dat deze activiteiten de Nederlandse neutraliteit in gevaar konden brengen, werd het bureau verplaatst naar Londen. Tot op de dag van vandaag is de Wiener Library, zoals de nieuwe naam luidt, een van de belangrijkste documentatiecentra op het gebied van racisme, antisemitisme en Holocaust.

In Joodse klokkenluiders beschrijft Piet Hagen het werk van Wiener in Duitsland, Nederland, Amerika en Engeland. Daarnaast schetst hij zowel de bijdrage van Cohen aan het informatiebureau als diens vele werk voor de Joodse vluchtelingen in Nederland. Terwijl Wiener na de oorlog alom geprezen werd voor zijn rol als klokkenluider, werden Cohens vooroorlogse verdiensten na de oorlog geheel overschaduwd door zijn omstreden optreden als voorzitter van de Joodse Raad tijdens de bezetting. De man die in de jaren dertig zo krachtig alarm had geslagen, bleek de moorddadigheid van het naziregime toch nog te onderschatten.

Piet Hagen (1942) is een journalist en non-fictie schrijver. Hij begon zijn loopbaan als redacteur van Trouw in 1967. Later was hij docent en directeur van de School voor Journalistiek in Utrecht (1983-1995), hoofdredacteur van De Journalist/Villamedia (1995-2002) en columnist van NRC Handelsblad (2003-2005). Sinds 2002 is hij fulltime auteur van boeken over geschiedenis. Hij publiceerde onder andere Politicus uit hartstocht – Biografie van Pieter Jelles Troelstra (2010), Koloniale oorlogen in Indonesië – Vijf eeuwen verzet tegen vreemde overheersing (2018) en Dubbel zondebok – Joodse journalisten in tijden van antisemitisme en vervolging (2022).



€ 24.50Boek bestellen

‘Joodse raden’ in West-Europa tijdens de Duitse bezetting

Laurien Vastenhout

In de periode na de Tweede Wereldoorlog werd voornamelijk negatief geoordeeld over de rol van ‘Joodse raden’ in bezet Europa. Ze werden gezien als werktuigen in de handen van de Duitse bezetter, die hadden bijgedragen aan het maatschappelijk isoleren en deporteren van de Joden. De vertegenwoordigers van deze organisaties werden en worden vaak nog steeds beschouwd als collaborateurs.

In deze eerste omvangrijke vergelijkende studie naar de ‘Joodse raden’ in Nederland, België en Frankrijk laat Laurien Vastenhout zien dat deze geschiedenis in werkelijkheid veel complexer is dan tot nu toe werd aangenomen. Met behulp van een breed scala aan bronnen, zoals persoonlijke getuigenissen, administratieve documenten en procesverslagen, ontrafelt de auteur de wordingsgeschiedenis van deze organisaties. Ze beschrijft hoe de Joodse leiders een weg probeerden te vinden tussen de steeds verdergaande eisen van de bezetter en de wens om Joden hulp te verlenen. Bovenal toont ze dat het functioneren van de ‘Joodse raden’ in de juiste (vooroorlogse) context beschouwd moet worden en geeft ze een grondig inzicht in de persoonlijke contacten die de raden hadden met de Duitse bezetter en clandestiene organisaties.

Eind 2023 werd het ‘Joodse raden’ in West-Europa tijdens de Duitse bezetting bekroond met de Yad Vashem International Book Prize for Holocaust Research.

Bekijk hier het inkijkexemplaar.

Laurien Vastenhout (1991) is onderzoeker en docent bij he NIOD Instituut voor Oorlogs-Holocaust-, en Genocidestudies in Amsterdam. Ze promoveerde op ‘Joodse Raden’ in West-Europa aan de University of Sheffield, Engeland. ‘Joodse raden’ in West-Europa tijdens de Duitse bezetting is een vertaling van Between Community and Collaboration: ‘Jewish Councils’ in Western Europe under Nazi Occupation (Cambridge University Press, 2022). Voor haar onderzoek kreeg ze verschillende beurzen, waaronder de Claims Conference Saul Kagan Research Fellowship in Advanced Shoah Studies en een Yad Vashem research fellowship. Voor haar nieuwe onderzoeksproject naar ‘Joods’/ ‘niet-Joods’ gemengd gehuwden tijdens de Tweede Wereldoorlog kreeg ze onlangs de prestigieuze VENI-beurs van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

€ 29.50Boek bestellen

Het boek wordt vanaf 3 mei 2024 verstuurd.

Reacties uit de pers:

‘Dit boek biedt een genuanceerd beeld van de Joodse Raad. De Joodse Raad staat al sinds de bevrijding ter discussie. Waren de leden een soortcollaborateurs, konden ze niet anders of probeerden ze erger te voorkomen? Historicus Laurien Vastenhout schreef er een uitstekend proefschrift over. Het zou het nieuwe uitgangspunt kunnen worden van het Nederlandse debat over de Joodse Raad.’

Johannes Houwink ten Cate, emeritus hoogleraar Holocaust- en Genocide Studies aan de Universiteit van Amsterdam

Historisch Nieuwsblad, 23 januari 2023

∞

‘In her new book, Dutch historian Laurien Vastenhout disproves long-held, often damaging assumptions about Holocaust-era ‘Judenräte’ in France, Belgium and the Netherlands.’

Matt Lebovic

The Times of Israel, 26 January 2023

∞

‘Vastenhout bewaart het beste tot het laatst, de hoofdstukken 4 en 5, waarin zij achtereenvolgens de Duitse waardering voor de vier joodse raden en de betrokkenheid van de raden en individuele bestuurders bij verzetsactiviteiten behandelt – thema’s die in de bestaande literatuur goeddeels buiten beschouwing blijven.’

‘In zekere zin is Vastenhouts historiserende studie een ode aan de internationaal vergelijkende benadering: alle nieuwe inzichten, zo lijkt zij in de conclusie nog eens te willen onderstrepen, zijn daaraan te danken.’

Geraldien von Freitag Drabbe Künzel, Universiteit Utrecht

BMGN – Low Countries Historical Review | Volume 138 (2023)| review 68

∞

‘Between Community and Collaboration [Engelse editie van ‘Joodse raden’ in West-Europa tijdens de Duitse bezetting] is an extensive study of both the institutional culture of Jewish councils in Western Europe and the intensely bureaucratic Nazi apparatus. In creating a framework that utilizes pre- and postwar sources, Vastenhout demonstrates the heterogeneous character of the councils and emphasizes that cooperation and resistance could occur simultaneously.’

Jazmine Contreras, Goucher College, Baltimore, MD, USA

Holocaust and Genocide Studies | Volume 37 | Number 2 | Fall 2023

Holocaust distortion in Oost-Europa en op de Balkan

essays van een nazi-jager

Efraim Zuroff

Efraim Zuroff is als directeur van het Simon Wiesenthal Center in Jeruzalem een fanatiek bestrijder van alle vormen van Holocaustverdraaiing (Holocaust distortion) waar ook het International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA) al jaren voor waarschuwt. In zijn boek Onze mensen, samen met Rūta Vanagaitė, wijst hij onophoudelijk op alle mogelijke vormen van Holocaust distortion. Daarnaast schrijft hij regelmatig artikelen in de Times of Israel, Tablet Magazine en Haaretz Books. Enkele van zijn essays zijn vertaald en opgenomen in dit digitale side boekje bij Onze mensen. Holocaust in Litouwen. Collaboratie, ontkenning en verdraaiing.

Extra content voor de geïnteresseerde lezer!

Efraim Zuroff, Holocausthistoricus, publicist en bovenal bevlogen nazi-jager, is directeur van het Simon Wiesenthal Center in Jeruzalem. Hij doet al tientallen jaren lang onderzoek naar de Holocaust in Litouwen.

€ 0.00Boek bestellen

Onze mensen

Holocaust in Litouwen – collaboratie, ontkenning en verdraaiing

Rūta Vanagaitė en Efraim Zuroff

Van de circa 220.000 Joden die voor de Tweede Wereldoorlog in Litouwen leefden, zou slechts 3,6 procent (8000) de Duitse bezetting overleven. Anders dan de Nederlandse Joden, werden de overige 96,4 procent van de Litouwse Joden niet in de gaskamers, maar via massa-executies in de openlucht vermoord. Bij deze ‘Holocaust door kogels’ in het antisemitische Litouwen, vormden niet de Duitse bezetters maar de met de nazi’s collaborerende Litouwers de belangrijkste daders. Niet alleen in het Sovjettijdperk, maar ook na het herstel van de onafhankelijkheid van Litouwen bleef deze massamoord op hun Joodse landgenoten een graag verzwegen publiek geheim.

De Litouwse journaliste en auteur Rūta Vanagaitė, nazaat van een Litouwse ‘dader’, en de vermaarde nazi-jager Efraim Zuroff, die een Joods-Litouwse familieachtergrond heeft, maken in dit persoonlijk geschreven boek een gezamenlijke rondreis door Litouwen en gaan op zoek naar overgebleven sporen van de Joodse massagraven in een poging de historische waarheid bloot te leggen. Tevens analyseren ze de maatschappelijke splijtzwam die de Holocaust in Litouwen nog altijd is.

Rūta Vanagaitė is als televisiejournaliste en auteur van meerdere bestsellers een bekende publieke persoonlijkheid in Litouwen. Door de vijandige reacties op de publicatie van Onze mensen in Litouwen zag zij zich gedwongen om naar Jeruzalem te verhuizen.

Efraim Zuroff, Holocausthistoricus, publicist en bovenal bevlogen nazi-jager, is directeur van het Simon Wiesenthal Center in Jeruzalem. Hij doet al tientallen jaren lang onderzoek naar de Holocaust in Litouwen.

Lees hier een interview met Efraim Zuroff in de Telegraaf.

€ 24.50Boek bestellen

Bij aanschaf van het boek ontvangt u automatisch het gratis side-boekje, deze kunt u downloaden op de bevestigingspagina of in de mail.

Gratis side-boekje

€ 0.00Boek bestellen

Lees meer

De poppenspeler van Mengele

Leo van Bergen

De geneeskunde in het Derde Rijk is een  controversieel onderwerp dat vaak te veel in tijd wordt ingeperkt. Zo gaan de ideeën erachter terug tot het midden van de 19^e eeuw. Verteld vanuit het perspectief van een der daders, de eind jaren zestig overleden hoogleraar genetica Otmar Baron von Verschuer, telg van een Nederlands adellijk geslacht, wordt deze geschiedenis opnieuw geschreven. Ondanks dat hij degene was die de medische opdrachten aan Josef Mengele te Auschwitz verstrekte, is hij na de oorlog nooit vervolgd en kon hij zelfs aanblijven als hoogleraar. Hij was immers slechts een onzichtbare poppenspeler en niet een maar al te zichtbare marionet.

In een zestiental, aan zijn favoriete student gerichte, met feitelijke gebeurtenissen en uitspraken gevulde brieven, probeert Von Verschuer begrip te kweken voor het doen en laten van hem en zijn collega’s; geen monsters, zoals vaak gezegd in de naoorlogse literatuur, maar volgens hem puike medici en eminente wetenschappers die het beste met de mensheid voorhadden.

Iedere brief behandelt een onderdeel van die medische geschiedenis; de theoretische concepten zoals rassenhygiëne en de daaruit voortkomende praktische, eugenetische maatregelen zoals sterilisatie en ‘euthanasie’. Ook de medische experimenten komen uiteraard aan bod. De brieven hebben in het boek de naam gekregen van iemand die in het behandelde onderwerp een prominente rol speelde of zelf het onderwerp was. Naast Mengele en Von Verschuer zijn bijvoorbeeld de rabiate antisemiet Julius Streicher of de eminente, ook internationaal hoog aangeschreven chirurg van het Charité hospitaal te Berlijn, Ferdinand Sauerbruch, te noemen.

Naast een expliciete geschiedenis is De poppenspeler van Mengele ook een impliciete aanval op bepaald taalgebruik en stelt het vragen bij wat waarheid is, wat feit is en wat mening (of zelfs dat niet eens) en wat wetenschap behelst of moet behelzen.

Dr. Leo van Bergen (1959) is een freelance medisch-historicus met een bijzondere belangstelling voor koloniale geneeskunde en de relatie tussen oorlog en geneeskunde. Onder de vele titels op dat laatste gebied zijn De Zwaargewonden Eerst? Het Nederlandsche Roode Kruis en het vraagstuk van oorlog en vrede 1867-1945 (1994); Zacht en Eervol. Lijden en sterven in de Grote Oorlog (1999/2014); Pro Patria en Patienti. De Nederlandse militaire geneeskunde 1795-1950 (2019) en Bevrijd. Het concentratiekampsyndroom en de LSD-behandeling van Jan Bastiaans (2022). Van Bergen heeft ook fictie geschreven (Onder Stervenden (2014) en gedichten vertaald (Een Kap van Afschuw. Gedichten van verpleegsters in de Eerste Wereldoorlog (2020). Hij is redacteur van het tijdschrift Medicine, Conflict and Survival.

Luister naar een bespreking van De poppenspeler van Mengele op NPO radio

€ 29.50Boek bestellen

Bij aanschaf van het boek ontvangt u automatisch het gratis side-boekje, deze kunt u downloaden op de bevestigingspagina of in de mail.

Gratis side-boekje

€ 0.00Boek bestellen

Lees ook:

Interview Leo van Bergen – Auschwitz Bulletin – jan 2024