Marion Blumenthal woonde in Duitsland toen ze met haar familie moest vluchten voor de nazi’s. Ze wilden via Nederland de overtocht maken naar Amerika, maar door de Duitse bezetting van Nederland ging de reis niet door. Ze werden als vluchtelingen ondergebracht in kamp Westerbork. Na enkele jaren werd de familie Blumenthal gedeporteerd naar het concentratiekamp Bergen-Belsen. Marion, haar moeder en haar broer overleven de holocaust, maar Marions vader bezwijkt enkele dagen na de bevrijding. Marion is op dat moment acht jaar.
Op heldere en indringende wijze wordt het aangrijpende verhaal van Marion en haar familie verteld, van de Kristallnacht tot de bevrijding. Het boek is in de Verenigde Staten al jaren een groot succes. Vier gelijke stenen is geschikt voor volwassenen en kinderen vanaf 10 jaar.
‘Hé, was ik dat?, denk ik nog wel vaak als ik mijn gevangenschap in Auschwitz-Birkenau tot me door laat dringen. Vooral als ik eraan denk dat ik Hongaarse kinderwagens moest inladen voor transport naar Duitsland. De baby’s die daarin hebben gelegen zijn in sommige gevallen door de Duitsers levend op een hoop gegooid en verbrand. Ik vraag me nog regelmatig af hoe ik daaraan heb kunnen meewerken. ‘Het was natuurlijk uit lijfsbehoud. Het was en is weerzinwekkend. Het was een van de meest afgrijselijke periodes die ik in Auschwitz heb beleefd. Dat achtervolgt me tot op de dag van vandaag.’
Helga Herzberg heeft nooit over Auschwitz willen praten. Voor de buitenwereld had ze geen ‘probleem’ met haar Holocaustervaringen. Toch heeft ze, ruim zestig jaar na de oorlog, het initiatief genomen om haar verhaal voor het nageslacht te bewaren. Samen met tekstschrijver Tom Huizenga heeft ze haar oorlogsherinneringen opgetekend. Ze woonde met haar ouders en broer in Maastricht toen de oorlog uitbrak. Ze doken onder in Luik waar ze verraden werden. Alleen Helga werd opgepakt en via het doorgangskamp Mechelen naar Auschwitz-Birkenau gedeporteerd. Door de speling van het lot heeft ze Auschwitz en Birkenau overleeft.
Helga Herzberg (geboren Zilversmit) is in 1925 geboren in Neuss, Duitsland. Haar vader, Max Zilversmit, werkte toen in Düsseldorf bij de Dresdner Bank. Toen hij ontslagen werd omdat hij Joods was, keerde de familie Zilversmit terug naar Nederland. Ze openden in Maastricht een modezaak. Na de oorlog is Helga getrouwd en verhuisde ze naar Amsterdam. Ze heeft twee kinderen.
‘Ik heb het dus overleefd. Dat heeft te maken met de wonderlijke ontmoetingen die ik daar in die hel heb gehad. Ontmoetingen die toch gevoel brachten in een onzegbaar koude wereld, waarin iedereen dagelijks met de dood werd bedreigd. Waar de samenleving, waaruit niemand mocht terugkeren, voortdurend beheerst werd door een perfecte vernietigings-organisatie.
‘Luister naar het toeval, en toch weer niet helemaal toeval, dat ik in leven bleef’
Hanna de Beer was student medicijnen toen zij met haar ouders naar Westerbork en verder naar Auschwitz-Birkenau werd gedeporteerd. Haar vader en moeder zijn niet teruggekomen. Hanna heeft de concentratie- en vernietigingskampen Auschwitz-Birkenau en Groß Rosen overleefd door geluk en innerlijke kracht. Bijzondere ontmoetingen hebben Hanna gesterkt in haar overlevingsdrang.
Ontmoetingen in de hel is een intiem boek. Het beschrijft niet de verschrikkingen van Auschwitz-Birkenau, het is een boek van lotgenoten en menselijke warmte in de kilte van het vernietigingskamp.
De Hongaarse arts Olga Lengyel heeft acht maanden gevangen gezeten in het concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau. Bij aankomst werden haar kinderen en beide ouders vergast. Haar man werd tijdens de dodenmars door de SS geëxecuteerd. Lengyel is erin geslaagd zich aan het broze kampleven vast te klampen.
‘Ze verwachten het ergste – maar niet het ondenkbare.’ (Charlotte Delbo)
Olga Lengyel schreef haar verslag al in 1947. Het boek behoort daarmee tot de eerste kampverhalen. Ze schreef om te getuigen van de gruwelen in Birkenau en de massamoord die zich daar voltrokken heeft. Een realistischer getuigenis is niet denkbaar. Zestig jaar na dato is het nog steeds pijnlijk dit boek te lezen en moeilijk de menselijke factor in de kampen te doorgronden.
Leven met de dood is een holocaust klassieker, waartoe bijvoorbeeld ook Primo Levi’s Is dit een mens behoort. Primo Levi probeert afstand te nemen, is filosofisch en poëtisch, terwijl Olga Lengyel meer beschrijvend en beschouwend is. Olga Lengyel is schuldbewust en velt een hard moreel oordeel.
Het boek is voorzien van een uitgebreide historische inleiding en illustraties van ex-gevangene Jan Komski.
Het Auschwitz Album is een unieke fotoreportage van een transport van Hongaarse joden naar het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau in mei 1944. De aankomst, selectie, confiscatie van eigendommen en de voorbereiding voor de fysieke vernietiging zijn tot in detail vastgelegd. Het transport was afkomstig uit Beregowo, Tacovo en Bilke uit Karpato-Roethenie, het gebergte in het Noordoosten van Hongarije. Ongeveer 3.500 joden kwamen na een tocht van twee dagen aan in Birkenau. Ze wisten niet wat er met hen ging gebeuren. Ze ondergingen lijdzaam de procedures die zouden leiden tot hun dood in de gaskamers van Birkenau.
Hoe Het Auschwitz Album is gevonden en bewaard gebleven is ook een opmerkelijk verhaal. De achttienjarige Lili Jacob was afkomstig uit dit transport. Tijdens de selectie op het perron werd ze van haar ouders gescheiden en werd ze bij de arbeidsgeschikten ingedeeld. De rest van haar familie werd vergast. Lili werd later overgeplaatst naar een satellietkamp van Gross-Rosen en vervolgens naar Dora-Mittelbau. Besmet met typhus werd ze bevrijd door de Amerikanen. Op zoek naar warme kleren vond ze het album in de verlaten SS-barakken. Toen ze het album opensloeg zag ze haar familie en zichzelf op enkele foto’s. Het waren foto’s van het transport waarmee zij en haar familie naar Birkenau waren gedeporteerd.
Lili Jacob heeft dit waardevolle fotoalbum geschonken aan Yad Vashem, The Holocaust Martyrs’ and Heroes’ Remembrance Authority in Jeruzalem. Het Auschwitz Album wordt ingeleid door deskundigen van het Auschwitz-Birkenau State Museum in Oswiecim (Polen) en Yad Vashem.
Lees het artikel van Kleio over lesgeven met Het Auschwitz Album hier.
De systematische en industriële uitroeiing van de Europese joden is een van de meest onthutsende hoofdstukken uit de geschiedenis van de mensheid. Met voorbedachten rade en op gewelddadige wijze zijn vijf á zes miljoen joden in slechts enkele jaren vermoord. Hoe konden de honderdduizenden Duitsers en hun handlangers relatief ongestoord hun gang gaan? Slechts enkele niet-joden hebben zich het lot van de joodse minderheid aangetrokken. Velen keken uit angst een andere kant op.
De geschiedenis van de holocaust wordt vaak geassocieerd met het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau en de gaskamers. Maar de Endlösung heeft meer aspecten: het stelselmatig administratief en juridisch degraderen en dehumaniseren van joden, het beroven van bezittingen, het exploiteren als slaven, het laten verhongeren en verkommeren in de getto’s, de onbeschaamde en openlijke executies van de SS-Einsatzgruppen, de gaswagens, de onmenselijke concentratiekampen, de vernietigingskampen, het sadistische geweld en de brute moorden. Joden waren vogelvrij!
Er is veel geschreven over de jodenvervolging en de antwoorden zullen altijd onbevredigend zijn. Dieter Pohl is erin geslaagd dit omvangrijke onderwerp bondig en op heldere wijze te beschrijven. Op erudiete en compacte wijze stelt Pohl alle thema’s van de shoah aan de orde. Holocaust is een ideale inleiding in de complexe geschiedenis van de jodenvervolging, gebaseerd op de meest recente geschiedschrijving.
Dr. Dieter Pohl is wetenschappelijk medewerker aan het Institut für Zeitgeschichte in München. Hij heeft vele publicaties over de holocaust en de terreur van de SS op zijn naam staan.
