Jaar: 2016

Een kind voor mijn deur

Ellen ten Berge

Stel je een gezin met jonge kinderen voor. Het gezin heeft het goed, ondanks de economische crisis. De ouders en kinderen wonen in een mooi huis in een prettige Nederlandse stad. Dan is het oorlog. Een paar dagen wordt er gevochten. Vreemde soldaten blijven. Zij spreken een andere taal. De buren moeten verhuizen, omdat een officier van dat vreemde leger er gaat wonen met zijn vrouw en kind. De kinderen in het gezin moeten voorzichtig zijn, vooral als er twee meisjes, tieners al, en een kleine jongen bij komen wonen. Op deze kinderen wordt gejaagd door de vreemde soldaten. Het gezin krijgt nog een kind. Dan is de oorlog voorbij en heeft iedereen in het mooie huis het overleefd. Er komt nog een kind. Heel veel jaren later vertellen de kinderen en jongeren van toen over hun ervaringen in die tijd. De moeder van het gezin heeft ook haar herinneringen vastgelegd. Haar op één na jongste dochter, een zuigeling nog in die tijd, heeft de verhalen verzameld in dit boek dat stilstaat bij wat er toen gebeurde en welke invloed dit op hun levens had.

Maurits Nibbering, directeur van Nationaal Monument Kamp Amersfoort, schreef het voorwoord.

Ellen ten Berge (1943) werkte ruim twintig jaar in het randgroepjongerenwerk; als vrijwilliger, onderzoeker en docent.

Niet meer leverbaar.

Ondergedoken

Met de angst van verraad

Benno Benninga

Het verhaal van een Joodse onderduikfamilie in Kortenhoef

De familie Benninga was welgesteld en moest onderduiken om aan deportatie en moord te ontkomen. Ab en Jans de Kloet uit Kortenhoef waren arm en wilden op een makkelijke manier bijverdienen aan tijdelijke onderduikers. Ingrediënten voor een traumatisch verblijf in een veel te kleine woning, voor alle betrokkenen. Het dilemma van goed of fout wordt pijnlijk zichtbaar.

Echtpaar De Kloet ging er vanuit dat de onderduik enkele maanden zou duren. Als Benno en zijn familie (vader, moeder en Mia) het einde van de oorlog zouden halen, zou er een mooie beloning wachten voor Ab en Jans. Maar de oorlog duurde veel langer. De Benninga’s bleven twee jaar, van februari 1943 tot begin 1945. En dat was teveel van het goede. Met name Jans kon er slecht tegen en schold, sloeg, bedreigde en terroriseerde het onderduikgezin.

Goed of Fout? Mishandeling van onderduikers in Kortenhoef

Begin 1945 grijpt dominee Boes uit ‘s-Graveland in en neemt eerst moeder en dochter Benninga in huis. Later volgen Benno en zijn vader. Ab en Jans de Kloet worden opgepakt en Ab belandt voor een korte periode in de gevangenis.

Vader Benninga hield vanaf de eerste onderduikdag een dagboek bij. Benno schreef, samen met William Hallstead, het boek mede aan de hand van dit dagboek. Enkele jaren na de oorlog emigreerden Benno en zijn familie naar Amerika. De familie Benninga bekeerde zich later tot het christendom.

€ 17.50Boek bestellen

Selma

De vrouw die Sobibor overleefde

Ad van Liempt

Selma Wijnberg (Groningen, 1922) is een van de zeer weinigen die Sobibor overleefde. Dat was ook helemaal niet de bedoeling van de nazi’s. Sobibor was een vernietigingskamp, dat niemand mocht overleven, zodat na de oorlog nooit iemand zou kunnen getuigen over de massamoord die daar werd gepleegd.

Die opzet mislukte. In Sobibor brak in oktober 1943 een opstand uit, waardoor enkele honderden Joodse gevangenen het kamp konden ontvluchten. Onder hen Selma Wijnberg en haar Poolse vriend Chaim Engel. Ze bleven uit handen van de nazi’s en doken onder – in het uiterst vijandige Polen. Beiden overleefden de oorlog, en emigreerden uiteindelijk naar de Verenigde Staten.

Journalist/schrijver Ad van Liempt zocht Selma Wijnberg op en schreef het aangrijpende verhaal over haar periode in Sobibor, over haar onderduik en haar leven daarna. Als bijlage is het dagboek opgenomen dat Selma schreef over haar periode op de zolder van een Poolse varkensschuur – een uniek document.

Ad van Liempt (1949) publiceerde in 2002 Kopgeld, het onthullende en schokkende boek over de activiteiten van Amsterdamse Jodenjagers in 1943. Hij schreef in 2009 De Oorlog, het gelijknamige boek bij de NPS-televisieserie.

€ 16.95Boek bestellen

€ 7.95Boek bestellen

De oorsprong van het nazigeweld

Een Europese genealogie

Enzo Traverso

Elk boek over de Holocaust roept meer vragen op dan ze beantwoordt. Hoe heeft een beschaafd land als Duitsland de Joden zo meedogenloos, op industriële wijze en met bureaucratische efficiëntie, kunnen uitmoorden? Wat is de oorsprong van dit geweld?

De Holocaust was geen onverklaarbare ontsporing van de westerse cultuur. De raciale vernietigingspraktijken van het hitleriaanse Duitsland knoopten aan bij ideeën die in de geschiedenis van het westerse imperialisme waren verankerd. In de gaskamers trad het destructieve potentieel aan het licht van een beschaving die zich op een doodlopende weg bevond: uitroeiing bleek een mombakkes van deze beschaving zelf te zijn toen tegenkrachten tegen de Verlichting zich verbonden met industriële en technische vooruitgang, het geweldsmonopolie van de staat en rationalisering van heerschappijuitoefening. De guillotine en het machinegeweer, de moderne gevangenis en de lopendebandproductie, racisme en eugenetica, nationalisme en de verschijning van een nieuwe voorstelling van ‘de Jood’ als metafoor van een ziekte van het maatschappijlichaam, en de massaslachtingen van de koloniale oorlogen en de Eerste Wereldoorlog schiepen het sociale en mentale landschap waarbinnen de Endlösung werd bedacht en in werking gezet.

Wie kan de Holocaust bevatten? Een intellectuele uitdaging

In deze baanbrekende studie ontrafelt de Italiaanse historicus Enzo Traverso de wezenstrekken van het liberale Europa van de lange negentiende eeuw die het tot laboratorium van de geweldplegingen van de twintigste eeuw en Auschwitz tot authentieke loot van de westerse beschaving maken.

Enzo Traverso is professor aan Université de Picardie Jules Verne te Amiens.

‘Zeer origineel, provocerend en van het begin tot het einde briljant’, Saul Friedländer

Tijdelijk niet leverbaar.

Bittere Tranen

Jodenvervolging in Tiel en omgeving

Tjeerd Vrij

Bittere tranen vertelt het verhaal van de Jodenvervolging in Tiel en de omliggende dorpen Lienden, Echteld, Ophemert en Wadenoijen. Op basis van geheel nieuw archiefonderzoek en interviews met onder andere Joodse overlevenden is het beklemmende beeld van de Sjoa in dit deel van de Betuwe vastgelegd. In Tiel overleefde zeventig procent van de Joden. Een gunstig percentage in vergelijking met het landelijke gemiddelde van 27%. Wat hier de oorzaak van is, is één van de vele vragen die de auteur beantwoordt.

Met veel oog voor detail beschrijft Tjeerd Vrij hoe het vervolgingsbeleid van de Joodse families vanaf 1940 uitpakte. Pijnlijk duidelijk wordt de actieve rol van de lokale ambtenarij en de grotendeels passieve rol van de lokale bevolking. Bijzonder is dat desalniettemin het grootste deel van de Joodse families onderduikadressen vond. Ook bijzonder is dat van de meeste families de bijhorende, vaak spectaculaire, onderduikverhalen zijn achterhaald en worden beschreven.

Hoe de overheid zich (niet) brandde aan het Jodenvraagstuk, een case study

Wat het boek ook onderscheidt is dat de auteur een diepgaande analyse maakt van de rol van de lokale kranten in het verspreiden van de antisemitische boodschap. Hetzelfde geldt voor de rol van de burgemeester van Tiel, die de Joodse gemeenschap zeer goed gezind was. Waarom hij het vervolgingsbeleid dan toch uitvoerde, is een vraag waar uitgebreid bij stil wordt gestaan.

Doordat landelijke en lokale ontwikkelingen zijn verweven met vele persoonlijke anekdotes van slachtoffers, uitvoerders, verraders én van de enkele helden die er gelukkig ook waren, is een meeslepend relaas ontstaan.

Tjeerd Vrij is onderwijskundige/organisatieadviseur en woonachtig in Tiel.

€ 17.50Boek bestellen

Door de Holocaust verbonden

Westerbork, Theresienstadt en Auschwitz als basis voor een huwelijk

Ellis en Jenny Hertzberger

Door de Holocaust verbonden is het verhaal van een zorgeloze kindertijd en mooie jeugdjaren waarin voor Ellis Hertzberger en Jenny Gold de toekomst geheel open lag. Totdat in 1940 de oorlog uitbrak. Het zou niet lang duren of voor Ellis en Jenny begon de ‘tocht door de kampen’. Ze hebben elkaar ontmoet in Westerbork. Hij als arts, zij als zijn assistente. Na bijna anderhalf jaar Westerbork volgden voor Ellis Hertzberger Theresienstadt, Auschwitz-Birkenau, Sachsenhausen, weer Auschwitz, vervolgens de beruchte dodenmars, daarna Dachau en opnieuw een dodenmars. Eindelijk kwam in mei 1945 in het zuiden van Duitsland zijn bevrijding met de komst van Amerikaanse soldaten. Ook Jenny Gold verbleef lange tijd in Westerbork en ontkwam evenmin aan deportatie naar Theresienstadt. Daarna volgden Auschwitz, Stutthof en Praust, een dodenmars en het kamp Kokoschka waar zij in april 1945 door de Russen bevrijd werd. Alleen al de opsomming van deze deportaties en concentratiekampen is bizar en doet onwerkelijk aan. Hoe moet het dan wel zijn geweest om ze te moeten ondergaan?

Ellis en Jenny hebben overleefd en zijn met elkaar getrouwd. Natuurlijk is als een slagschaduw in hun leven de Jodenvervolging aanwezig gebleven. Zouden hun eigen ervaringen daarvoor al niet meer dan voldoende zijn, dan was het wel het gemis aan zovele dierbaren. En toch hebben zij na het overleven ook geleefd. Ze vonden het de moeite waard om na de oorlog opnieuw te beginnen. Niet te blijven treuren om de verliezen en de vernederingen maar door te gaan met leven, het bestaan niet door het verleden te laten bepalen’, aldus Dirk Mulder, directeur van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork, in zijn voorwoord.

€ 12.50Boek bestellen

Holocaust door kogels

Op zoek naar ooggetuigen en sporen van de massamoord in Oekraïne

Patrick Desbois

Holocaust door kogels is bekroond met de National Jewish Book Award 2008 in de categorie Holocaust.

Tentoonstelling

Op 10 september 2009 wordt de gelijknamige tentoonstelling The Mass Shooting of Jews in Ukraine 1941-1944: The Holocaust By Bullets geopend in Nationaal Monument Kamp Vught geopend. Voor meer informatie, kijk op: www.nmkampvught.nl en www.holocaustbybullets.nl en het item in het NOS Journaal. Deze reizende tentoonstelling is ontwikkeld door Le Memorial de la Shoah, Parijs, Frankrijk.

De opvolger van Claude Lanzmann, de Franse pater Patrick Desbois, trekt verder naar het oosten dan zijn voorganger. Hij is op zoek gegaan naar nog levende getuigen van de moord op naar schatting 1,5 miljoen Joden in afgelegen dorpen in Oekraïne, een moord die soms wordt aangeduid als de vergeten Holocaust. De meeste slachtoffers kregen de kogel, vele werden levend begraven.

Desbois’ fascinatie voor deze gruwel gaat terug op de verhalen van zijn opa, die als Franse         soldaat in het nazikamp Rava-Ruska in Oekraïne was opgesloten. De burgemeester van R Rava-Ruska toonde de kleinzoon de massagraven en bracht hem in contact met tientallen getuigen. Dit werd de start van de zoektocht naar andere massagraven, verspreid over heel Oekraïne. Met een team van elf Oekraïense en Franse onderzoekers slaagde Desbois erin zevenhonderd nog onbekende massagraven bloot te leggen en meer dan zeshonderd getuigen te ondervragen.

1941: De Wehrmacht overvalt de Sovjet-Unie. In Oekraïne gaat de Duitse bezetter op systematische wijze tekeer tegen de Joodse bevolking. Honderdduizenden mannen, vrouwen en kinderen worden bijeengedreven en doorgaans buiten de steden doodgeschoten en in massagraven gedumpt.

Patrick Desbois heeft de sporen van dit veelal vergeten hoofdstuk van de Holocaust nagetrokken. Daarbij is hij op getuigen van de nationaal-socialistische volkerenmoord gestuit die door het historisch onderzoek grotendeels over het hoofd werden gezien: mensen die de executies destijds gezien en gehoord hebben én mensen die gedwongen werden hand- en spandiensten te verlenen aan de moordenaars. Desbois heeft zich tot taak gesteld in contact te komen met de nog levende getuigen en, als een nauwgezet rechercheur, de sporen van de genocide te documenteren. Samen met een tolk, fotograaf en ballistisch expert is hij van dorp naar dorp gereisd. Desbois heeft honderden executieplaatsen en massagraven ontdekt en vrouwen en mannen gesproken die na ruim zestig jaar stilzwijgen eindelijk over hun smartelijke herinneringen spreken.

Holocaust door kogels is niet alleen een belangrijke bijdrage aan het historisch onderzoek. Het is ook een aangrijpend monument ter nagedachtenis van de 1,5 miljoen Oekraïense Joden die buiten de vernietigingskampen werden vermoord en tot op de dag van vandaag geen waardig graf hebben gekregen.

Patrick Desbois is hoofd van het bureau van de Franse bisschoppen voor relaties met het Jodendom. Hij is adviseur van het Vaticaan en voorzitter van de Yahad-In Unum, een initiatief van de katholieke Kerk en het Joods Wereldcongres om de dialoog en samenwerking tussen beide religies te verbeteren. Patrick Desbois woont in Parijs.

Dr. Karel C. Berkhoff, verbonden aan het Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies, heeft het voorwoord geschreven.

€ 19.95Boek bestellen

Bergen-Belsen en daarna

Micha Gelber

Micha Gelber is vierenhalf jaar oud als de Duitsers Nederland binnenvallen. Die tiende mei 1940 herinnert hij zich ook zo scherp dat daar ‘zijn leven begint’. Zeven, bijna acht is Micha als hij in Westerbork komt, vijf maanden later wordt hij met zijn vader, moeder en oudere broer op transport gesteld naar Bergen-Belsen. Het gezin maakt in april 1945 deel uit van het zogenaamde Verloren Transport, de trein met ruim tweeduizend gevangenen uit Bergen-Belsen die door de nazi’s oostwaarts wordt afgevoerd tot ze op 23 april door de Russen nabij het dorpje Tröbitz worden bevrijd.

Het gezin overleeft, Micha groeit op, emigreert met ouders en broer in 1951 naar Israel en komt door een speling van het lot uiteindelijk weer uit in Nederland. Hij wordt een wereldburger want woont voor kortere of langere tijd in de Verenigde Staten, Rusland en Oekraïne en maakt veelvuldig internationale zakenreizen. Maar altijd is daar op de achtergrond de Tweede Wereldoorlog. Gebukt gaat hij er niet onder, maar het bepaalt wel veel van zijn handelen en zijn levensloop. Nu woont Micha Gelber alweer jaren in Rotterdam en gebruikt hij zijn tijd voor tal van activiteiten, niet in de laatste plaats om te getuigen en de fakkel brandend te houden.

Micha Gelber is onder andere voorzitter van Stichting Comité Loods 24. Deze stichting herdenkt jaarlijks de jodenvervolging in Rotterdam. Loods 24 was het deportatiecentrum in Rotterdam.

Interviews en tekst zijn verzorgd door Matthijs Smits. Het voorwoord is geschreven door acteur Thom Hoffman.

Het boek is gratis beschikbaar.

€ 0.00Boek bestellen

In het hart van de hel

Sonderkommando in de gaskamers

Zalmen Gradowski

Zalmen Gradowski, een joodse gevangene uit Grodno (Polen), heeft zijn noodlot in het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau niet kunnen ontlopen. Zijn vrouw en ouders werden al meteen na aankomst in Auschwitz vergast. Hij werd tewerkgesteld in het zogenaamde Sonderkommando, bestaande uit joodse gevangenen die voor de SS het vuile werk in de gaskamers en crematoria moesten opknappen. De leden van dit Sonderkommando stonden voor een onmenselijk dilemma: weigeren of meewerken. Het was een keuze tussen een zekere en een zeer waarschijnlijke dood. Velen hebben ervoor gekozen de laatste strohalm te grijpen en werkten mee. Het leven en werken in deze grijze zone van het bestaan was onthutsend, onbeschrijfelijk, mensonterend en gruwelijk. De leden van het Sonderkommando moesten de slachtoffers geruststellen en begeleiden tot in de gaskamer. Daarna moesten ze de lijken scheren, inwendig onderzoeken op verborgen juwelen, gouden tanden verwijderen en tot slot cremeren.
In oktober 1944 slaagde het Sonderkommandoerin crematorium II in Birkenau op te blazen. Nagenoeg alle leden van dit Sonderkommando kwamen daarbij om het leven. Zalmen Gradowski, een van de medeinitiatiefnemers van de opstand, was een van hen.

Zalmen Gradowski schreef zijn getuigenis in afwachting van zijn aanstaande dood. Met zijn geschriften wilde hij de buitenwereld informeren over het donkerste gedeelte van de hel in Auschwitz. Hij heeft zijn manuscripten achter een van de crematoria begraven. Na de oorlog zijn deze manuscripten gevonden. Een grotere aanklacht tegen de misdaden van de nazi’s is nauwelijks denkbaar.

Phillipe Mesnard, professor moderne literatuur aan de Universiteit de Marne-la-Vallée in Parijs, schreef een inleiding bij de manuscripten van Zalmen Gradowski.

€ 19.50Boek bestellen

In depot

Dagboek uit Westerbork

Philip Mechanicus

4e geheel nieuwe en herziene druk met voorwoord Bertien Minco, inleiding Robert Jan van Pelt en nawoord Koert Broersma

Voor kamp Westerbork behoort het dagboek van journalist Philip Mechanicus tot de belangrijkste egodocumenten en zelf bronnen die zijn overgeleverd. Het belang van het dagboek wordt op één lijn geplaatst met dagboeken van Anne Frank en Etty Hillesum, die Philip Mechanicus in het kamp meermaals heeft ontmoet.

In Depot is een ooggetuigenverslag – van dag tot dag beschrijft Mechanicus zijn verblijf in het kamp Westerbork. Tegelijk observerend en betrokken bij het lot van zijn medegevangenen, ‘alsof ik als officieel reporter een schipbreuk versla’, beschrijft hij het dagelijkse leven in de periode 28 mei 1943 – 28 februari 1944 in dit kamp. Schijnbaar zich distantiërend en haast commentaarloos koel – maakt dit dagboek tot een van de meest schrijnende documenten over de deportatie van meer dan 100.000 Joden.

In Depot is in vele talen vertaald. Voor de Hebreeuwse vertaling is een nieuwe uitgebreide inleiding geschreven door Robert Jan van Pelt. Deze inleiding is ook in deze nieuwe, geheel herziene uitgave opgenomen. Het voorwoord is geschreven door Bertien Minco, directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Het nawoord is van Koert Broersma, biograaf: Buigen onder de storm – Philip Mechanicus, verslaggever tot in de dood 1889-1944.

Dit boek verschijnt in april 2024.